Bài viết dành cho những ai
- quan tâm tới phát triển con người nói chung, vd phát triển bản thân, coaching, chữa lành, phát triển lãnh đạo & đội nhóm, giáo dục. và quan tâm đến góc nhìn tổng thể của mảng này.
- tò mò không hiểu tại sao mấy hôm nay nó cứ sao sao, muốn hiểu chuyện gì đang diễn ra và mình có thể làm gì dể khá hơn?
Bài viết mang tính chất tổng quát & chia sẻ góc nhìn. Không quá nhiều nghiên cứu học thuật, ai muốn hoặc đã đào sâu thêm có thể trò chuyện và đóng góp thêm cho bài viết. Đặc biệt: ai có câu hỏi gì cứ comment nhé.
Đợt biến động này ai cũng bị ảnh hưởng, có thể bạn cũng như mình, đang cố cầm cự, tìm những cách khác nhau để đương đầu với những thay đổi đang diễn ra bên ngoài (và bên trong lòng bạn).
Nếu bạn đang muốn hiểu hơn xem chuyện gì đâng diễn ra với bản thân mình và có cách nào tốt hơn thì một chút lý thuyết về vùng tối ưu này có thể sẽ có ích.
Xin phép được dùng đồ thị, là từ video của tiến sĩ Robert Gilman, mình mạn phép dịch ra tiếng Việt nhưng hãy ghi lại nguồn đàng hoàng.
Có thể dạo này phong độ của bạn không tối ưu lắm. Câu hỏi tự nhiên là: làm sao để ở vùng tối ưu hơn nữa?
BÌnh tĩnh.
Hỏi một câu hỏi khác: tại sao chúng ta không ở vùng tối ưu nhiều hơn?
Có nhẽ nào, mặc định của chúng ta là trạng thái tối ưu, và thay vì phải đạt được nó, mình cần bỏ những cái cản trở nó trên đường?
Khi câu hỏi này đến với mình, nó lộn ngược hoàn toàn cách mình nhìn về phát triển con người. Không phải cố gắng đạt được tới đỉnh cao, tới một trạng thái nào đó mà xem xem mình đang đánh mất nó kiểu gì?
Sang chấn tâm lý
Câu trả lời đang dần trở nên chính thống trong cộng đồng khoa học là sang chấn tâm lý (trauma).
Lúc đầu mình tưởng chỉ có những người có chuyện gì thảm khốc lắm mới quan tâm tới đề tài sang chấn tâm lý này. Giờ mình thấy nó ở mọi nơi.
Bản thân mình lúc đầu cũng chỉ muốn phát triển và tối ưu hơn. Trong lĩnh vực phát triển con người & phát triển bản thân, có người nhìn về tương lai (vd khai vấn / coaching, đặc biệt là performance coaching, nôm na là để phong độ tốt hơn), lại có người nhìn về quá khứ (vd chữa lành / healing). Thường người ta sẽ thiên về một trong hai, nhưng nên nhớ đây thực sự là hai mặt của một đồng tiền.
Đồ thị này giải thích tại sao:
Càng nhiêu sang chấn thì càng nhiều sự phòng vệ tâm lý. Càng phải lo về tâm lý thì phong độ thực tế càng kém.
VÀ KHÔNG AI BIẾT TIỀM NĂNG CAO NHẤT CÓ THỂ LÀ GÌ.
(nếu bạn thực sự quan tâm đến sự phát triển, bạn có thể cũng rợn tóc gáy giống mình khi nhận ra rằng tất cả những gì đang trải nghiệm chỉ là một phần rất nhỏ của những điều mình có thể. CON ĐƯỜNG LÀ VÔ TẬN.)
Các cơ chế phòng vệ tâm lý của con người thì vô vàn và ra ngoài khuân khổ bài viết này. Để muốn tự tìm ví dụ, có thể tự hỏi bản thân: đã bao giờ bạn cư xử không theo ý mình muốn nhưng không hiểu sao không kiểm soát hành vi được?
Theo cách nhìn này thì tất cả đó đều là sang chấn tâm lý. Theo Dr Gabor Mate, một trong những người tiên phong ở lĩnh vực này, sang chấn không phải là chuyện kinh khủng đã xảy ra với mình mà là điều xảy ra bên trong mình do chuyện đó.
Khả năng cao là hồi xa xưa chúng ta đều có ít nhất vài khoảnh khắc hệ thần kinh bị quá tải, từ đó hình thành những cơ chế phòng vệ mà bây giờ mình coi là tính cách “ừ tính tôi thế mà”.
Mỗi khi chúng ta khăng khăng bảo là “mình là như thế”, đó là sang chấn… Ví dụ
- Tự dưng nổi đóa lên làm người ta giật mình?
- Muốn gặp một người khác nhưng sợ người ta từ chối?
- Cô đơn, muốn kết nối nhưng khi người ta tới quá gần thì sợ, đấy người ta (cả về cơ thể & tình cảm)?
- Điển hình hơn bây giờ: mất tập trung, muốn làm việc mà không tài nào làm được?
- Nghiện lướt FB, ăn, shopping, điện tử, sex, công việc, mối quan hệ mới v.v
Dùng từ “nghiện” nghe hơi quá, nhưng định nghĩa của “nghiện” từ Dr Gabor Mate là “hành động giúp mình thấy thoải mái tức thời, mình làm đi làm lại, và lâu dài có tác dụng xấu”. Theo định nghĩa này thì hầu hết chúng ta đều nghiện một điều gì đó… (Nhận ra điều này mình rùng hết cả mình).
Những giây phút cư xử theo phản xạ và không như ý muốn đó có thể xảy ra trong hiện tại, nhưng thực ra đó là quá khứ đang được tái diễn. Cái này đạo Phật gọi là “nghiệp”.
Mình không giận hay sợ người trước mặt.
Mình sợ hay giận vì đó là phản ứng mình học được từ hồi còn nhỏ trong mối quan hệ với những người chăm sóc mình như bố mẹ. Bố mẹ có thói quen đó từ đâu? Từ ông bà, rồi cụ kị… Đời đời kiếp kiếp.
Và đợt biến động này chúng ta đang cảm thấy những sang chấn đó ở cấp tập thể. Bạn đang cảm thấy bồn chồn lo âu không vì một lí do nào đó? Khả năng là bạn đang cảm thấy hệ quả của sang chấn chung (collective trauma). Vì chúng ta là một phần không thể thiếu của thế giới xung quanh, nên chúng ta sẽ cảm thấy thế một cách vô thức. “Người khác” hóa ra gần mình hơn là mình tưởng.
Nhắc đến “Vùng tối ưu” thời kì này có vẻ là quá xa xỉ. Và không hiểu thì còn phải trả giá xa xỉ hơn…Bạn đã bao giờ nghe tới câu “người bị tổn thương gây ra tổn thương cho người khác?” (“hurt people hurt people”)? Muốn thực sự có ích thời điểm này thì càng phải đảm bảo là mình đang cảm thấy kết nối với chính minh và xung quanh.
Quan trọng hơn, đi vào để hiểu xem có những sang chấn & biểu hiện nào đang diễn ra cũng là cơ hội để mình mở ra tiềm năng thật sự đang bị đè nén.
Nhìn từ góc nhìn này thì nếu muốn biết và phát triển tiềm năng tối đa thì công tác chữa lành là bắt buộc. Nếu tiềm năng là vô hạn thì ai biết còn những gì đang cản mình lại?
Ok hiểu hơn chút về sang chấn rồi, quay lại với câu hỏi: làm thế nào để sống tối ưu hơn?
Trước hết, gọi tên thử những lúc không tối ưu lắm như hình dưới đây.
Kết nối & phong độ
Phong độ tốt nhất là khi chúng ta hiện diện hoàn toàn, là khi chúng ta cảm thấy kết nối với chính mình & xung quanh.
Ngẫm lại cũng đúng: những giây phút đã nhất cuộc đời mình là khi mình cảm thấy rất thuận với chính mình (không còn mâu thuẫn bên trong), hòa mình với xung quanh (không còn mâu thuẫn bên ngoài) đến mức mình quên mất đi thời gian.
Và đây là mối liên hệ với cộng đồng tỉnh thức, hay còn được gọi là “tâm linh” (để ngoặc kép vì có người thích, có người dị ứng từ này). Những lúc hiện diện như vậy có cảm giác mình là một phần thiết yếu của cuộc sống, rằng cuộc sống là mình. Ranh giới giữa “mình” và “xung quanh” không còn quá rõ. Giây phút quá đủ đầy, “không đến không đi không trước không sau”, đạo Phật gọi là “niết bàn”.
Chắc bạn cũng tự hỏi xem có những cách chăm lo thế nào cho phong độ của mình ổn?
Đây là một vài gợi ý:
- Gọi tên những gì đang diễn ra (tại sao có cái bảng này có ích)
- Hít thở sâu, cảm nhận cơ thể.
- Giãn người, rung lắc nhảy múa, cười cười dăn dúm mặt một tí (các loài thú làm tốt hơn con người vụ này)
- Gặp những người đáng mến và chia sẻ sự yêu mến đó.
- Ăn uống nghỉ ngơi.
Thị trường thiền ở Việt Nam cũng bắt đầu lớn mạnh, đã có kha khá cơ hội để thực hành. Ai ổn tiếng Anh thì dùng app Insight Timer, ai thích tiếng Việt thì có thể vào Thiền Đương Đại của một người bạn mình.
Tự thân điều chỉnh & cùng làm với người khác
Đúng là chúng ta có thể (và nên) tự giúp mình rất nhiều trong hành trình sống tốt hơn, tối ưu hơn này. Tự chăm lo cho sức khỏe, tự điều chỉnh trạng thái bản thân bằng những cách trên.
Và cũng đừng quên: chúng ta sinh ra trong kết nối, lớn lên trong kết nối. Chúng ta bị tổn thương trong kết nối, được chữa lành trong kết nối và sẽ phát triển hết tiềm năng trong kết nối.
Nói ví von chút thì kết nối với người khác như kiểu là cắm vào âm ly phóng đại cho trải nghiệm của mình vậy. Khổ thì rất khổ, sướng thì rất sướng.
Nếu bạn ổn một mình, hài lòng với giây phút hiện tại rồi thì chúc mừng bạn. Bạn đã may mắn hơn hầu hết tất cả mọi người trên đời này rồi.
VÀ
Nếu bạn muốn phát triển, muốn sống tốt hơn trước (tùy định nghĩa “tốt” là thế nào), bạn sẽ muốn có nhiều sự đồng hành chất lượng. Con đường này quá quan trọng để đi một mình.
Nếu không có điều kiện kiếm người coach, chữa lành hay hỗ trợ tâm lý thì ít nhất nên rủ một vài người bạn, cùng học một chút kĩ năng căn bản về nhận thức & tự điều chỉnh trạng thái bản thân. Hít thở, vươn vai, giãn cơ, chậm lại cùng nhau để đỡ buồn, đỡ mệt.
Khi chúng ta biết cách để ý & kết nối (bớt tự cô lập hoặc cố kết nối) thì tự nhiên sẽ bớt phản ứng từ sang chấn ở quá khứ mà thực sự hiện diện ở lúc này và đưa ra những quyết định sáng suốt nhất.
Từ đó cuộc sống của bản thân và người xung quanh sẽ tốt đẹp hơn rất rất nhiều.
ps: Lời mời cho Mở Lòng
Mình vun vén cho cộng đồng Mở Lòng cũng để chúng ta cùng nhau học cách kết nối và yêu thương tốt hơn.
Bản thân mình lớn lên quá lâu trong câu “thương cho roi cho vọt” còn “ghét là mặc kệ, không cho gì”.
Sai, sai, sai không để đâu cho hết, đến mức giờ mất bao công để buông dần cái thói đấy đi..
Thương là cho sự để ý.
Để ý đúng thì sẽ biết cách quan tâm chăm sóc cho đúng.
Đó cũng là điều quan trọng nhất chúng ta sẽ thực hành trong Mở Lòng. Cho mình, cho nhau sự để ý, quan tâm.
Nói ví von thì nó giống như tập yoga trong giao tiếp vậy. Lúc đầu thấy mấy động tác hơi kì kì, kho khó (“bình thường ai nói chuyện với nhau như thế”), nhưng rồi tập nhiều hơn sẽ thấy nhẹ hết cả người và tự dưng việc “kết nối” trở nên tự nhiên, rất nuột.
Từ khi biết cách kết nối với chính mình & người khác ở những tầng càng ngày càng đã hơn, mình cảm thấy sướng người, sướng lòng và hiệu quả hơn hẳn. Hi vọng mọi người cũng được trải nghiệm điều đó.
Nếu bạn quan tâm, có thể tham gia Giờ Mở Lòng tối thứ 3 và chiều CN trong tháng 8 để chăm lo cho phong độ của nhau trong đợt dịch này. Hoàn toàn miễn phí 😀
Ngoài ra, khóa Mở Lòng với Chính Mình tháng 9 cũng bắt đầu vào thứ Tư tuần sau 19:30, 01/9/2021 cho những ai thích phát triển bản thân một cách vui hơn, kết nối hơn. Còn 8 chỗ nữa thôi nên nếu quan tâm thì đăng ký trước 30/8 nhé.
Notes
- Mình đang học những điều này được từ một khóa học ở bên Context.org, đặc biệt cho những ai quan tâm tới phát triển con người & xã hội (nôm na là muốn có ích cho đời).
- (Có thể bạn đã biết tới khái niệm Phiêu / Dòng Chảy / Flow của nhà tâm lý học Mihaly Csikszentmihalyi. Đây là một model khác, giúp giải thích được nhiều hơn)
- (Nói đến kết nối & đỉnh cao, chắc hẳn có người sẽ nghĩ đến “cực khoái’ trong sex. Cực khoái ở đây là cảm giác siêu kết nối, dù chỉ là một khoảnh khắc.
Từ góc nhìn khoa học hiện đại, tiến hóa làm điều đó cực sướng để con người tiếp tục nòi giống. Tuy nhiên, rõ ràng là con người muốn nhiều hơn thế – nếu thực sự cho phép thì chúng ta đều muốn kết nối sâu và sướng hơn nữa. Có lẽ vì cái nhu cầu kết nối đấy mà thuốc tránh thai & bao cao su ra đời.
Từ góc nhìn tâm linh, đặc biệt với những ai quan tâm tới tantra & các thực hành tantra sex thì đây là con đường ngắn nhất để giác ngộ / tới niết bàn. )
Khuyen 